Θεσσαλία: Νέο ευρωπαϊκό έργο “Horizon Europe SpongeWorks” – Εφαρμόζει λύσεις φυσικής βάσης για την ενίσχυση και προστασία των υδατικών και εδαφικών πόρων στη λεκάνη του Πηνειού

Το νέο έργο “Horizon Europe SpongeWorks” ύψους 15 εκατομμυρίων ευρώ στοχεύει στην εφαρμογή “μέτρων σπόγγου” για τη βελτίωση των εδαφικών και υδατικών πόρων σε περισσότερα από 200 σημεία στον Πηνειό και άλλες δυο ευρωπαϊκές λεκάνες απορροής στη Γαλλία και διασυνοριακά στη Γερμανία/Ολλανδία, σε συνεργασία με πληθώρα τοπικών φορέων.

Από το 1980, πάνω από 1.500 πλημμύρες έχουν προκαλέσει περισσότερους από 4.300 θανάτους και οικονομικές ζημιές 170 δισεκατομμυρίων ευρώ στην Ευρώπη.

Με την ήπειρο να θερμαίνεται δυο φορές ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, επείγει η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των οικοσυστημάτων και της αγροτικής παραγωγής απέναντι στα αυξανόμενα ακραία καιρικά φαινόμενα.

Καθοριστικός παράγοντας ανθεκτικότητας αναδεικνύεται η υγεία του εδάφους και συγκριμένα η ικανότητά του να λειτουργεί ως ένας “σπόγγος” όσον αφορά τη συγκράτηση νερού και τη σταδιακή απελευθέρωσή του.

Λύσεις που βασίζονται στη φύση οι οποίες βελτιώνουν τη λειτουργία ‘σπόγγου’ αναγνωρίζονται παγκοσμίως ως βέλτιστη προσέγγιση, όμως σημαντικά εμπόδια εξακολουθούν να καθυστερούν την ευρεία υιοθέτησή τους.

Απαντώντας στην πρόκληση, ένα νέο έργο ύψους 15 εκατομμυρίων ευρώ, με τίτλο “SpongeWorks: Συνδημιουργία και Ανάπτυξη Τοπίων Σπόγγου Με Τη Χρήση Μέτρων Φυσικής Συγκράτησης Νερού και Βιώσιμης Διαχείρισης” (2024-2028), χρηματοδοτούμενο από το πρόγραμμα Horizon Europe της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2024.

Το SpongeWorks, που συντονίζεται από το Πανεπιστήμιο Leibniz του Αννόβερου, Γερμανία, και το κορυφαίο ερευνητικό ινστιτούτοDeltares, Ολλανδία, θα προωθήσει την επιστημονική γνώση και την πρακτική εφαρμογή ευρείας κλίμακας σε τρεις μεγάλες λεκάνες απορροής: τον Πηνειό στην Ελλάδα, τη Lèze στη Γαλλία και τη Vecht, μια διασυνοριακή λεκάνη ανάμεσα σε Ολλανδία και Γερμανία.

Τα “μέτρα σπόγγου” που θα εφαρμοστούν περιλαμβάνουν διάφορες γεωργικές και ευρύτερες πρακτικές διαχείρισης, όπως η δημιουργία φυτοφραχτών, ζωνών ρυθμιστικών λωρίδων και λιμνοδεξαμενών, η αποκατάσταση ποταμών και τυρφώνων, καθώς και η αποκατάσταση δασών και λιβαδιών.

Η λεκάνη του ποταμού Πηνειού αποτελεί το σημαντικότερο υδάτινο οικοσύστημα της κεντρικής Ελλάδας, αλλά και μια από τις σημαντικότερες περιοχές για την αγροτική παραγωγή της χώρας.

Στον Πηνειό, το SpongeWorks θα εφαρμόσει μέτρα όπως η διαχείριση της εδαφικής υγρασίας μέσω του προγραμματισμού άρδευσης, η μηχανική επεξεργασία των ζιζανίων και διαχείριση της φυτικής βιομάζας, η αποκατάσταση των πλημμυρικών πεδιάδων και πρακτικές αγροδασοκομίας.

Οι παρεμβάσεις θα πραγματοποιηθούν σε περισσότερα από 200 σημεία, στην πεδιάδα της Αγιάς σε συνεργασία με τον Δήμο Αγιάς, στη Μελιβοία σε συνεργασία με τον Συνεταιρισμό Μελιβοίας, στον Ταυρωπό σε συνεργασία με τον ΤΟΕΒ Ταυρωπού, και στην κοίτη του Ληθαίου σε συνεργασία με τον Δήμο Τρικκαίων (Αναπτυξιακή Τρικάλων).

Στην τετραετή διάρκεια υλοποίησής του, το έργο θα παρακολουθήσει συστηματικά το πώς αυτά τα μέτρα θα βελτιώσουν την ποιότητα και την ποσότητα των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, την υγεία του εδάφους, τη μείωση του κινδύνου πλημμυρών και ξηρασιών, την αποφυγή διάβρωσης του εδάφους και την ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή.

Στην λεκάνη του ποταμού Πηνειού, η ευρεία εφαρμογή των μέτρων στηρίζεται στην αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους σε πιλοτικούς αγρούς κατά την διάρκεια των πρόσφατα ολοκληρωμένων ευρωπαϊκών έργων REXUS και LENSES, την αποδοχή από εκπροσώπους ενδιαφερομένων μερών, την συμπερίληψή τους στην 2η Αναθεώρηση του Σχεδίου Διαχείρισης υδατικών πόρων σε Κλίμακα Λεκάνης Απορροής και την τεκμηρίωσή τους από σειρά μελετών 19 μέτρα, 47 χιλιόμετρα ποταμών, 400 στρέμματα γης, πάνω από 800 αγροκτήματα και ένα δίκτυο 300+ ενδιαφερόμενων μερών.

Συνολικά στις 3 περιοχές επίδειξης, το SpongeWorks θα εφαρμόσει 19 διαφορετικά μέτρα ‘σπόγγου’, καλύπτοντας 4.000 στρέμματα γης, 47 χιλιόμετρα ποταμών και 22 χιλιόμετρα φυτοφραχτών, εμπλέκοντας πάνω από 800 επιμέρους αγροτεμάχια.

Μέσω συντονισμένης και συστηματικής παρακολούθησης των ιδιοτήτων του εδάφους, της ποσότητας και ποιότητας του νερού, της βιοποικιλότητας και των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων, θα παρέχει αξιόπιστα στοιχεία για την αποτελεσματικότητα των μέτρων αυτών.

Το έργο θα υποστηρίξει ενεργά την αναπαραγωγή στρατηγικών διαχείρισης ‘σπόγγου’ σε άλλες 8 περιοχές στην Ευρώπη, ενώ θα συνεισφέρει στην σύνθεση του οδικού χάρτη της Ευρώπης για την υιοθέτηση και βιώσιμη εφαρμογή τους.

Οι 28 εταίροι του SpongeWorks κατέχουν τα εχέγγυα για την επιτυχή υλοποίηση του φιλόδοξου αυτού έργου, καθώς περιλαμβάνουν βασικούς τοπικούς ενδιαφερόμενους όπως γεωργικούς και περιβαλλοντικούς φορείς και κορυφαία ευρωπαϊκά ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια σε συναφείς τομείς.

Τα μέτρα σε κάθε λεκάνη απορροής συντονίζονται από εταίρους που προέρχονται από τοπικές αρχές, γεωργικούς οργανισμούς, δίκτυα ενδιαφερομένων, ερευνητικά ινστιτούτα και ΜΚΟ. Καίρια τομή του έργου είναι η εφαρμογή λύσεων από φορείς και ιδιώτες της τοπικής κοινωνίας υπό την επιστημονική και τεχνική καθοδήγηση επιστημονικών ομάδων.

Η εναρκτήρια συνάντηση του προγράμματος SpongeWorks πραγματοποιήθηκε στο Ανόβερο, Γερμανία από τις 24-26 Σεπτεμβρίου 2024. Περιοχή Επίδειξης: Λεκάνη Πηνειού Η εφαρμογή στη λεκάνη του Πηνειού συντονίζεται από την επιστημονική ομάδα του Ινστιτούτου Εδαφοϋδατικών Πόρων του ΕΛΓΟ Δήμητρα στην οποία μετέχει ομάδα του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών του ίδιου οργανισμού, με την συνεργασία του WWF Ελλάς ενώ οι Έλληνες εταίροι υλοποίησης είναι: – Αγροτικός Συνεταιρισμός Παραγωγής Εμπορίας Μεταποίησης Φρούτων και Κάστανων Μελιβοίας “Αθάνατοι” – Δήμος Αγιάς – Αναπτυξιακή Εταιρεία Δήμου Τρικκαίων Αναπτυξιακή Ανώνυμη Εταιρεία ΟΤΑ – Τοπικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων Ταυρωπού Καρδίτσας – Global Water Partnership-Mediterranean – Paseco Sp Ltd Σημαντικό ρόλο στήριξης του εγχειρήματος μέσω της ενεργού τους συμμετοχής έχουν και οι εταίροι γνώσης: – Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Γενική Διεύθυνση Υδάτων – Αποκεντρωμένη Διοίκηση Θεσσαλίας-Στερεάς Ελλάδας, Διεύθυνση Υδάτων – Περιφέρεια Θεσσαλίας.

Το έργο θα διαρκέσει από τον Σεπτέμβριο 2024 έως τον Αύγουστο 2028. Έχει προϋπολογισμό 15 εκατομμύρια ευρώ από τα οποία τα 5 εκατομμύρια επενδύονται στην Ελλάδα