ΗΠΑ: Πού οδηγεί τον πλανήτη η πτώση της αμερικανικής αυτοκρατορίας;

Τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι οι αυτοκρατορίες συχνά αντιδρούν στις περιόδους παρακμής τους με υπερβολική επέκταση των μηχανισμών άμυνάς τους (φωτογραφία, επάνω, από το Χ).

Στρατιωτικές ενέργειες, δομικά προβλήματα και κοινωνικές ανάγκες μπορεί τότε να αναμιχθούν ή να οδηγήσουν σε συγκρούσεις, συσσωρεύοντας κόστος και αντιδράσεις που η παρακμάζουσα αυτοκρατορία δεν μπορεί να διαχειριστεί, γράφει σε ανάλυσή του ο Richard D Wolff, επίτιμος καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, στο Αμχερστ.

Η άρνηση της παρακμής από τους κυβερνώντες μπορεί να την καταστήσει αυτοεπιταχυνόμενη

Η αυτοκρατορία των ΗΠΑ αναπτύσσεται, μετά τη διακήρυξη του Δόγματος Μονρόε, κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα και κορυφώνεται τις δεκαετίες μεταξύ 1945 και 2010

Οι πολιτικές που στόχευαν στην ενίσχυσή της — και αυτό κάποτε συνέβαινε — τώρα την υπονομεύουν. Οι σύγχρονες κοινωνικές αλλαγές εντός και εκτός των τειχών της μπορούν να ενισχύσουν, να επιβραδύνουν ή να αντιστρέψουν την παρακμή.

Ωστόσο, όταν οδηγεί τους κυβερνώντες στην άρνηση της ύπαρξής της, μπορεί να γίνει αυτοεπιταχυνόμενη. Στα πρώτα χρόνια των αυτοκρατοριών, οι ηγέτες και οι επικεφαλής τους μπορεί να καταπνίξουν όσους ανάμεσά τους τονίζουν ή απλώς αναφέρουν την παρακμή.

Τα κοινωνικά προβλήματα μπορεί επίσης ν’ αγνοηθούν, να ευτελιστούν ή, αν αναγνωριστούν, να κατηγορηθούν γι’ αυτά βολικοί αποδιοπομπαίοι τράγοι – μετανάστες, ξένες δυνάμεις ή εθνοτικές μειονότητες – αντί να συνδεθούν με την ίδια την παρακμή.

Η αυτοκρατορία των ΗΠΑ, που διακήρυξε με θράσος το Δόγμα Μονρόε αμέσως μετά τους δύο πολέμους ανεξαρτησίας που κέρδισε σε βάρος της Βρετανίας, αναπτύχθηκε κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα και κορυφώθηκε τις δεκαετίες μεταξύ 1945 και 2010.

Η Ευρώπη χάνει τις αποικίες της

Η άνοδός της συμπίπτει με την παρακμή της βρετανικής. Η Σοβιετική Ενωση αντιπροσώπευε περιορισμένες πολιτικές και στρατιωτικές προκλήσεις, αλλά ποτέ κανένα σοβαρό οικονομικό ανταγωνισμό ή απειλή.

Ο Ψυχρός Πόλεμος συνιστούσε μια άνιση διαμάχη, το αποτέλεσμα της οποίας ήταν εξαρχής προδιαγεγραμμένο. Ολοι οι δυνητικοί οικονομικοί ανταγωνιστές ή απειλές της αυτοκρατορίας των ΗΠΑ καταστράφηκαν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα χρόνια που ακολούθησαν βρήκαν την Ευρώπη να χάνει τις αποικίες της. Η μοναδική παγκόσμια κυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών τότε, με τη δυσανάλογη θέση τους στο παγκόσμιο εμπόριο και τις επενδύσεις, ήταν ασύμμετρη και πιθανότατα μη βιώσιμη.

Η μη παραδοχή εκείνη την εποχή της παρακμής που ήταν σχεδόν βέβαιη μετασχηματίστηκε πολύ εύκολα σε μια στάση άρνησης τώρα που αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπόρεσαν να επικρατήσουν στρατιωτικά σ’ ολόκληρη την Κορέα κατά τον πόλεμό τους εκεί το διάστημα 1950–53. Εχασαν τους επόμενους στο Βιετνάμ, το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Η συμμαχία του ΝΑΤΟ φάνηκε ανεπαρκής για ν’ αλλάξει κάποιο απ’ αυτά τα αποτελέσματα.

BRICS εναντίον ΗΠΑ

Η στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία και ο τεράστιος πόλεμος κυρώσεων κατά της Ρωσίας έχουν αποτύχει μέχρι σήμερα και είναι πιθανό να παραμείνουν έτσι. Τα προγράμματα κυρώσεων των ΗΠΑ κατά της Κούβας, του Ιράν και της Κίνας απέτυχαν επίσης.

Στο μεταξύ, η συμμαχία BRICS δρα ενάντια στις πολιτικές των ΗΠΑ για την προστασία της αυτοκρατορίας τους, συμπεριλαμβανομένου του πολέμου κυρώσεων, με αυξανόμενη αποτελεσματικότητα.

Στους τομείς του εμπορίου, των επενδύσεων και των οικονομικών, μπορούμε να μετρήσουμε διαφορετικά την παρακμή της. Ενας δείκτης είναι η εξασθένιση του δολαρίου ΗΠΑ ως αποθεματικού νομίσματος, αλλά και ως μέσου εμπορίου, δανεισμού και επενδύσεων.

Εξετάστε, επίσης, την εξασθένισή του μαζί μ’ αυτήν των περιουσιακών στοιχείων που εκφράζονται σε δολάρια ως διεθνώς επιθυμητών για τη διατήρηση του πλούτου. Σ’ ολόκληρο τον παγκόσμιο Νότο, χώρες, βιομηχανίες ή εταιρείες που αναζητούσαν εμπόριο, δάνεια ή επενδύσεις προσέτρεχαν επί δεκαετίες στο Λονδίνο, την Ουάσιγκτον ή το Παρίσι. Τώρα έχουν άλλες επιλογές. Μπορούν να πάνε στο Πεκίνο, στο Νέο Δελχί ή στη Μόσχα, όπου συχνά εξασφαλίζουν πιο ελκυστικούς όρους.

Πυρηνικοί πόλεμοι

Μια αυτοκρατορία προσφέρει ειδικά πλεονεκτήματα που μεταφράζονται σε εξαιρετικά κέρδη για εταιρείες που βρίσκονται στην κυρίαρχη χώρα της. Ο 19ος αιώνας ήταν αξιοσημείωτος για τις ατελείωτες συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις μεταξύ αυτοκρατοριών που ανταγωνίζονταν για εδαφική κυριαρχία και συνεπώς μεγαλύτερα κέρδη για τις βιομηχανίες τους.

Η παρακμή οποιασδήποτε αυτοκρατορίας θα μπορούσε να ενισχύσει τις ευκαιρίες για άλλες ανταγωνιστικές. Εάν άρπαζαν αυτές τις ευκαιρίες, η παρακμή της πρώτης θα μπορούσε να επιδεινωθεί. Ενα σύνολο ανταγωνιστικών αυτοκρατοριών έδωσε δύο παγκόσμιους πολέμους τον περασμένο αιώνα. Ενα άλλο σύνολο φαίνεται ολοένα και περισσότερο να οδηγεί σε χειρότερους, πιθανώς πυρηνικούς παγκόσμιους πολέμους αυτόν τον αιώνα.

Πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κυκλοφόρησαν θεωρίες που ήθελαν η μετεξέλιξη των τεράστιων εθνικών εταιρειών σε πολυεθνικές να τερματίζει ή να μειώνει τον κίνδυνο του πολέμου. Οι ιδιοκτήτες και οι διευθυντές των ολοένα και περισσότερο παγκόσμιων εταιρειών θα εργάζονταν ενάντια στον πόλεμο μεταξύ των χωρών, στη λογική της επέκτασης των στρατηγικών τους για τη μεγιστοποίηση του κέρδους.

Ο ανταγωνισμός των καπιταλιστών

Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι του αιώνα υπονόμευσαν την αληθοφάνεια αυτών των θεωριών. Το ίδιο αποτέλεσμα υπήρξε και από το γεγονός ότι οι τεράστιες πολυεθνικές εταιρείες εξαγόραζαν ολοένα και περισσότερο τις κυβερνήσεις, υποτάσσοντας τις κρατικές πολιτικές στις ανταγωνιστικές αναπτυξιακές στρατηγικές τους.

Ο ανταγωνισμός των καπιταλιστών καθόριζε τις κρατικές πολιτικές όσο και το αντίστροφο. Από την αλληλεπίδρασή τους προέκυψαν οι πόλεμοι του 21ου αιώνα στο Αφγανιστάν, το Ιράκ, τη Συρία, την Ουκρανία και τη Γάζα. Ομοίως, από την αλληλεπίδρασή τους, προέκυψαν οι αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας γύρω από την Ταϊβάν και τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.

Η Κίνα αντιπροσωπεύει ένα μοναδικό αναλυτικό πρόβλημα. Το ιδιωτικό καπιταλιστικό μισό του υβριδικού οικονομικού της συστήματος ακολουθεί αναπτυξιακές τακτικές παράλληλες μ’ εκείνες των ανταγωνιστικών οικονομιών στις οποίες το 90-100% των επιχειρήσεων είναι ιδιωτικές καπιταλιστικές στην οργάνωσή τους.

Οι κρατικές επιχειρήσεις τις οποίες διαχειρίζεται το κράτος και αποτελούν το άλλο μισό της οικονομίας της Κίνας ακολουθούν διαφορετικές λειτουργίες και κίνητρα. Το κέρδος είναι γι’ αυτές λιγότερο σημαντικό απ’ ό,τι για τις ιδιωτικές καπιταλιστικές επιχειρήσεις.

Μια άλλη μοναδική ποιότητα

Ομοίως, η κυριαρχία του Κομμουνιστικού Κόμματος στο κράτος – συμπεριλαμβανομένης της κρατικής ρύθμισης για ολόκληρη την κινεζική οικονομία – εισάγει άλλους στόχους εκτός από το κέρδος που διέπουν, επίσης, τις επιχειρηματικές αποφάσεις.

Δεδομένου ότι η Κίνα και οι κύριοι οικονομικοί σύμμαχοί της (BRICS) αποτελούν την οντότητα που ανταγωνίζεται τώρα την παρακμάζουσα αυτοκρατορία των ΗΠΑ και τους κύριους οικονομικούς της συμμάχους (G7), η μοναδικότητά της μπορεί ν’ αποφέρει ένα αποτέλεσμα διαφορετικό από των προηγούμενων συγκρούσεων μεταξύ αυτοκρατοριών.

Στο παρελθόν, μια αυτοκρατορία συχνά υποκαθιστούσε μιαν άλλη. Θα μπορούσε ανάλογο να είναι και το δικό μας μέλλον, μ’ αυτόν τον αιώνα ν’ ανήκει στην Κίνα καθώς οι προηγούμενες αυτοκρατορίες ήταν αμερικανικές, βρετανικές και ούτω καθεξής. Ωστόσο, η ιστορία της περιλαμβάνει προηγούμενες αυτοκρατορίες που ανέβηκαν και κατέρρευσαν: μια άλλη μοναδική ποιότητα.

Μπορεί, λοιπόν, το παρελθόν της Κίνας και η σημερινή υβριδική οικονομία της να επιδράσουν ώστε να μην εξελιχθεί σε μια ακόμη αυτοκρατορία, αλλά σ’ έναν πραγματικά πολυπολικό παγκόσμιο οργανισμό; Θα μπορούσαν τα όνειρα και οι ελπίδες πίσω από την Κοινωνία των Εθνών και τα Ηνωμένα Εθνη να γίνουν πραγματικότητα εάν και όταν η Κίνα το επιδιώξει;

Το πολύτιμο μάθημα της Βρετανίας

Ή θα γίνει και αυτή ο επόμενος παγκόσμιος ηγεμόνας ενάντια στην οξυμένη αντίσταση των ΗΠΑ, φέρνοντας τον κίνδυνο του πυρηνικού πολέμου πιο κοντά;

Ενας γενικός ιστορικός παραλληλισμός μπορεί να ρίξει πρόσθετο φως από μια διαφορετική οπτική γωνία στο πού μπορεί να οδηγήσει η σημερινή τάξη πραγμάτων. Το κίνημα για την ανεξαρτησία στη βορειοαμερικανική αποικία της ενόχλησε αρκετά τη Βρετανία ώστε να επιχειρήσει δύο πολέμους (1775–83 και 1812–15) για να το σταματήσει. Και οι δύο απέτυχαν.

Η Βρετανία διδάχτηκε το πολύτιμο μάθημα ότι η ειρηνική συνύπαρξη, με αντίστοιχο κοινό σχεδιασμό και προσαρμογή, θα επέτρεπε και στις δύο οικονομίες, συμπεριλαμβανομένων του εμπορίου και των επενδύσεων, να λειτουργήσουν και ν’ αναπτυχθούν αμφίδρομα πέρα από τα σύνορά τους. Αυτή η ειρηνική συνύπαρξη επεκτάθηκε, επιτρέποντας στην αυτοκρατορική εμβέλεια του ενός να δώσει τη θέση του σ’ αυτήν του άλλου.

Απεριόριστες ευκαιρίες

Γιατί να μην προτείνουμε μια παρόμοια πορεία στις σχέσεις ΗΠΑ – Κίνας για την επόμενη γενιά; Εκτός από τους ιδεολόγους που είναι αποκομμένοι από την πραγματικότητα, ο κόσμος θα το προτιμούσε από την πυρηνική εναλλακτική.

Η αντιμετώπιση των δύο τεράστιων, ανεπιθύμητων συνεπειών του καπιταλισμού – κλιματική αλλαγή και άνιση κατανομή πλούτου και εισοδήματος – προσφέρει τη βάση ενός σχεδίου συνεργασίας ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα που ο κόσμος θα επικροτήσει.

Ο καπιταλισμός άλλαξε δραματικά τόσο στη Βρετανία όσο και στις ΗΠΑ μετά το 1815. Πιθανόν να το κάνει ξανά μετά το 2025. Οι ευκαιρίες είναι ελκυστικά απεριόριστες.