Η Aκροδεξιά απειλεί (και) στην Ελλάδα: Tα «ορφανά» της Χ.Α. και οι άλλοι – Έρχονται σκοτεινές μέρες;

Τα αποτελέσματα των τελευταίων εθνικών εκλογών έφεραν στη Βουλή τρία ακροδεξιά κόμματα, τα οποία συγκέντρωσαν από κοινού ένα ποσοστό της τάξης του 12,82% (Σπαρτιάτες 4,68, Ελληνική Λύση 4,44% και Νίκη 3,7%).

Ενόψει των ευρωεκλογών της 9ης Ιουνίου τα στοιχεία των δημοσκοπήσεων δείχνουν τα ποσοστά του ακροδεξιού χώρου να παραμένουν πάνω – κάτω τα ίδια, κερδισμένο ωστόσο εμφανίζεται το κόμμα της Ελληνικής Λύσης, γεγονός που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μη κάθοδο των Σπαρτιατών και τις δικαστικές του περιπέτειες, καθώς θεωρήθηκε ως κόμμα-βιτρίνα του φυλακισμένου χρυσαυγίτη Ηλία Κασιδιάρη.

Ποσοστά

Έτσι, οι περισσότερες δημοσκοπήσεις δείχνουν το κόμμα του Κυριάκου Βελόπουλου από 7 έως 8,8%, ενώ κάποιες άλλες το έχουν καταγράψει έως και τέταρτο κόμμα στις προτιμήσεις των πολιτών (πίσω από ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. και ΠΑΣΟΚ). Στην Ευρωβουλή δείχνει να εισέρχεται και το κόμμα Νίκη με ποσοστά που κινούνται κοντά σε εκείνα που πήρε στις εθνικές εκλογές του 2023, ενώ στις μετρήσεις αποτυπώνεται κι άλλα κόμματα του χώρου, όπως η «Φωνή Λογικής» να καταγράφουν ποσοστό μεταξύ 1,5-2,5% και οι Πατριώτες με ποσοστό γύρω στο 1-1,3%.

Χαρακτηριστικά

Τα χαρακτηριστικά των εν λόγω σχηματισμών είναι πανομοιότυπα. Επενδύουν στον ακραίο συντηρητισμό, στα ξενοφοβικά αντανακλαστικά και σε μια εθνοκεντρική θεώρηση των πραγμάτων. Τα όσα συνέβησαν τα προηγούμενα χρόνια με την άνοδο της Χρυσής Αυγής, τις δολοφονίες, τις επιθέσεις σε μετανάστες, τους τραμπουκισμούς εντός κι εκτός Βουλής κλπ. την δίκη και τις καταδίκες των μελών της ως εγκληματικής οργάνωσης, ήταν αρκετά για την ακροδεξιά του σήμερα ώστε να υιοθετήσει ένα «σοβαρό» πρόσωπο που δεν θέλει να έχει καμία σχέση με τέτοιου είδους συμπεριφορές.

Εξάλλου, σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης της Αντιτρομοκρατικής που είδε το φως της δημοσιότητας πριν από ενάμισι χρόνο, «η ακροδεξιά εξτρεμιστική δράση έχει περιοριστεί μετά τις συλλήψεις μελών της COMBAT 18, των Ανένταχτων Μαιάνδριων Εθνικιστών (ΑΜΕ) και την καταδίκη της Χρυσής Αυγής». Οι υπόλοιπες ομάδες που υπάρχουν και καταγράφονται στην έκθεση, είναι μάλλον ολιγομελείς, διασπασμένες και χωρίς συγκεκριμένη δράση πέραν από κάποιες διαμαρτυρίες στο δρόμο ή έξω από πρεσβείες.

Βασικός «τροφοδότης» των ακροδεξιών κομμάτων στην Ελλάδα θεωρείται η ΝΔ από τις δεξαμενές της οποίας ελπίζουν να αποσπάσουν ψήφους απογοητευμένων ψηφοφόρων, οι οποίοι κινούνται στο δικό τους ιδεολογικό πεδίο.

Την ίδια ώρα το κυβερνών κόμμα επιχειρεί να ελέγξει τις απώλειες και να διατηρήσει τον έλεγχο σε αυτό που παραδοσιακά ονομάζεται «δεξιά πολυκατοικία». Δεν είναι λίγες οι φορές που το επιχειρεί κλείνοντας το μάτι στο ακραίο ακροατήριο, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το τελευταίο διάστημα τη θέση της στη συμφωνία των Πρεσπών ή π.χ. στο γεγονός ότι πριν από μερικούς μήνες δεν υπήρξε κομματική πειθαρχία στη νομοθέτηση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών, εκεί που κατέγραψε σημαντικές απώλειες καθώς ήταν πάνω από 50 οι απουσίες για τη Ν.Δ.

Η ταύτιση

Δεν είναι τυχαίο ότι ειδικά στο θέμα των Πρεσπών μπροστάρηδες της κυβέρνησης στην προσπάθεια να επηρεάζουν το κοινό στα δεξιά της είναι δύο υπουργοί που προέρχονται από το ακροδεξιό ΛΑΟΣ, ο Μάκης Βορίδης και ο Άδωνις Γεωργιάδης. Σε αυτό το σημείο αξίζει να υπενθυμίσουμε κάποια από τα στοιχεία της έρευνας που είχε διενεργήσει στα τέλη της προηγούμενης χρονιάς η εταιρεία aboutpeople για λογαριασμό του ινστιτούτου «Έτερον» αναφορικά με τις ακροδεξιές πολιτικές τοποθετήσεις.

1. Ως προς τα πολιτικά και δημοκρατικά δικαιώματα, η εικόνα ήταν αρκετά ζοφερή: στην ερώτηση αν πρέπει να επανέλθει η θανατική ποινή, θετικοί/ες κατά πλειοψηφία είναι οι ψηφοφόροι της ΝΔ (55,9%), της Νίκης (52,2%), της Πλεύσης Ελευθερίας (50,9%), σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό της Ελληνικής Λύσης (68,5%) και η συντριπτική πλειοψηφία των Σπαρτιατών (85,6%).

2. Η δικτατορία της 21ης Απριλίου εκτιμάται ότι είχε «πολλές καλές όψεις» από το 50-60% των ψηφοφόρων των τριών ακροδεξιών κομμάτων (και από ένα διόλου αμελητέο 23,9% αυτών της ΝΔ).

3. Εξόχως ανησυχητικά ήταν τα ποσοστά των ερωτηθέντων που θεωρούν πως «οι μετανάστες/τριες απειλούν τον ελληνικό πολιτισμό». Μεταξύ των ψηφοφόρων της ΝΔ το ποσοστό είναι υψηλό (77,8%), ενώ του ΠΑΣΟΚ 55,5% και του ΣΥΡΙΖΑ 27,1%. Οι ψηφοφόροι των Σπαρτιατών και της Ελληνικής Λύσης σε πολύ μεγάλα ποσοστά (72% και 64,7%) συμφωνούν με την επαναπροώθηση των μεταναστών/τριών «ακόμα και με κίνδυνο απώλειας ζωών». Στην ερώτηση αυτή οι ψηφοφόροι της Νίκης έχουν χαμηλότερο ποσοστό (36,7%) και από αυτό της ΝΔ (43,4%). Συνολικά πάντως ένα αξιοσημείωτο ποσοστό ελλήνων πολιτών αποδέχεται ρητά το ενδεχόμενο απώλειας της ζωής των ανθρώπων αυτών.

4. Στην μεγάλη τους πλειονότητα οι ψηφοφόροι της Άκρας Δεξιάς τάσσονται υπέρ ενός κόμματος που θα υποστηρίζει τις αξίες της Ορθοδοξίας, δηλώνουν σε μεγαλύτερα ποσοστά πως η θρησκεία παίζει ρόλο στη ζωή τους (με πρώτους/ες τους ψηφοφόρους της Νίκης), ενώ επίσης τάσσονται κατά των εμβολίων και πολλοί/ες συμμετείχαν στις σχετικές κινητοποιήσεις.

Το παράδοξο

Ενώ η διαδικασία στο Εφετείο για τους πρωτόδικα καταδικασμένους της Χρυσής Αυγής βρίσκεται σε εξέλιξη, ζητήσαμε από έναν άνθρωπο που η δημοσιογραφική του έρευνα βοήθησε σε μεγάλο βαθμό τη Δικαιοσύνη να βγάλει άκρη με το νεοναζιστικό μόρφωμα, να μας σκιαγραφήσει την εικόνα της σύγχρονης Ακροδεξιάς, η οποία εξακολουθεί να έχει έρεισμα σε κομμάτι της κοινωνίας. Η απάντηση που πήραμε από τον δημοσιογράφο και συγγραφέα, Δημήτρη Ψαρρά, ήταν η εξής:

«Μοιάζει παράδοξο από πρώτη ματιά το γεγονός ότι η σημερινή ελληνική βουλή διαθέτει τον μεγαλύτερο αριθμό βουλευτών που ανήκουν σε ακροδεξιά κόμματα (Σπαρτιάτες, Ελληνική Λύση, Νίκη) από την περίοδο της Μεταπολίτευσης, ενώ από την άλλη πλευρά έχει ουσιαστικά διαλυθεί το πιο επικίνδυνο ακροδεξιό μόρφωμα, η Χρυσή Αυγή, μετά την καταδίκη σε πρώτο βαθμό του ηγετικού της πυρήνα με την κατηγορία της διεύθυνσης εγκληματικής οργάνωσης.

Αλλά ο λόγος που καθυστέρησε στη χώρα μας να γίνει ορατό το μαζικό ακροδεξιό ρεύμα που μοιάζει να πλημμυρίζει τις πολιτικές λεωφόρους της Ευρώπης ήταν ακριβώς η ακραία μορφή της εγκληματικής ναζιστικής οργάνωσης. Με την καταδίκη της ομάδας Μιχαλολιάκου και την κατάρρευση της οργάνωσής του άνοιξε ο δρόμος για τη δημιουργία και τη μαζικοποίηση πολιτικών σχηματισμών που εκφράζουν ακραίες ρατσιστικές, ξενοφοβικές και μισαλλόδοξες ιδέες, αλλά δεν οργανώνουν τις εγκληματικές ενέργειες που απορρέουν απ’ αυτές.

Ακόμα και τα υπολείμματα της Χρυσής Αυγής, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση τα ποικίλα οργανωτικά σχήματα που σκαρφίζεται ο διάδοχος του Μιχαλολιάκου Κασιδιάρης διεκδικούν πολιτικό ρόλο, λησμονώντας τις πράξεις βίας και κάνοντας ότι αγνοούν τα δικά τους «τάγματα εφόδου».

Για τον ίδιο, οι υπόγειες διαδρομές μεταξύ της Ν.Δ. και των εν λόγω σχημάτων ενεργοποιήθηκαν και πάλι. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά: «το χειρότερο είναι ότι παρά τις επίσημες δηλώσεις του πρωθυπουργού, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας έχει ενεργοποιήσει τα παλιά της κανάλια προς τα ακροδεξιά σχήματα, με μοναδικό στόχο την προσέλκυση των ψηφοφόρων τους, αλλά ακόμα και την υποστήριξη των βουλευτών τους.

Η ανάθεση στον Μάκη Βορίδη των σχετικών νομοθετικών ρυθμίσεων και στον Αδωνη Γεωργιάδη του ιδεολογικού αγώνα μαρτυρά το περιεχόμενο της πολιτικής Μητσοτάκη. Και θυμίζει τα προφητικά λόγια του πατέρα του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη: «Εμένα οι ακροδεξιοί ήταν οι πιο δικοί μου, οι πιο πιστοί, ιδιαίτερα οι βασιλόφρονες. Και οι ακροδεξιοί, λοιπόν, κατά βάση τον Κυριάκο θα ακολουθήσουν». (Θανάσης Διαμαντόπουλος, «Το πορτρέτο ενός ηγέτη. Από την ιστορία του Μητσοτάκη στον Μητσοτάκη της ιστορίας», εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2013, σ. 123-124).

Για τους λόγους που η Ακροδεξιά παραμένει συμπαγής στα ποσοστά της, παρά την καταδίκη της Χ.Α., αλλά και για το ενδεχόμενο ο «Κανένας» που εμφανίζεται να συγκεντρώνει υψηλά ποσοστά στις δημοσκοπήσεις να προέρχεται στο μέλλον από τους κύκλους της, συζητήσαμε με την καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Βασιλική Γεωργιάδη, τα ερευνητικά ενδιαφέροντα της οποίας επικεντρώνονται στη μελέτη της Άκρας Δεξιάς, του ριζοσπαστισμού και του πολιτικού εξτρεμισμού.

Οι δημοσκοπήσεις ενόψει ευρωεκλογών δίνουν ποσοστό πέριξ του 13% στα κόμματα που εμφανίζονται δεξιότερα της ΝΔ. Θα περίμενε κανείς ότι μετά την καταδίκη της ΧΑ αυτό το ποσοστό θα ήταν μικρότερο. Για ποιους λόγους δεν συμβαίνει αυτό;

«Το ότι η Χρυσή Αυγή καταδικάστηκε από τη δικαιοσύνη, δεν σημαίνει ότι άδειασαν οι δεξαμενές από όπου αυτή αντλούσε εκλογική υποστήριξη. Όπως στο παρελθόν (δημοτικές εκλογές 2010, βουλευτικές εκλογές 2012) ένα τμήμα των εκλογέων του Λαϊκού Ορθόδοξου Συναγερμού μετακινήθηκε προς τη Χρυσή Αυγή, έτσι και στη συνέχεια ένα τμήμα των δικών της εκλογέων έκανε άλλες επιλογές μέσα στον ευρύτερο χώρο της ελληνικής άκρας δεξιάς.

Το ψηφιδωτό της άκρας δεξιάς στην Ελλάδα αθροίζει ένα ποσοστό που βρίσκεται γύρω στο ±15% και που δείχνει να συντηρείται σε διαφορετικές συγκυρίες, ανεξάρτητα από το ποιοι παράγοντες του χώρου το διεκδικούν κάθε φορά.

Τα κόμματα της άκρας δεξιάς τροφοδοτήθηκαν εκλογικά τόσο στη συγκυρία της οικονομικής κρίσης όσο και της αύξησης των προσφυγικών και μεταναστευτικών ρευμάτων που ανανέωσαν αντιστοίχως τα οικονομικά «παράπονα» αλλά και τις πολιτισμικές αιτιάσεις (grievances).

Η αίσθηση της εθνικής απειλής που μεγαλώνει όσο οι σχέσεις με τους γείτονες βρίσκονται σε ένταση, ανανεώνει τα εθνικιστικά αντανακλαστικά και αυξάνει τις πολιτικές ευκαιρίες για την άκρα δεξιά. Τα κάστρα, ιδιαίτερα της Ελληνικής Λύσης, βρίσκονται στη βόρεια Ελλάδα και κυρίως στις περιοχές που εκδηλώθηκε η πιο έντονη αντίθεση στη Συμφωνία των Πρεσπών, η υπογραφή της οποίας συσπείρωσε το εκλογικό κοινό της άκρας δεξιάς.

Μάλιστα, στην παρούσα φάση, το γεγονός ότι παραβιάζεται η Συμφωνία από τη Βόρεια Μακεδονία δίνει βάση στις αντιδράσεις όσων ήταν αντίθετοι στην υπογραφή της, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και τα κόμματα της άκρας δεξιάς, η Ελληνική Λύση πρωτίστως, που ανήκε στους σφοδρότερους πολέμιους της Συμφωνίας».

Σε άλλες χώρες της ΕΕ η Ακροδεξιά δείχνει να προελαύνει με διπλάσια ποσοστά (π.χ. στη Γαλλία, τη Σουηδία κ.α.) και αν επαληθευτούν οι προβλέψεις θα αποτελέσει την τρίτη δύναμη στο ευρωκοινοβούλιο. Θεωρείτε ότι μας περιμένουν σκοτεινές μέρες;

«Καθώς στην Ελλάδα το αφήγημα της άκρας δεξιάς έχει κανονικοποιηθεί αρκετά, οι ψηφοφόροι που ανταποκρίνονται στο προφίλ του ακροδεξιού εκλογέα δεν χρειάζεται να μετακινηθούν από τα πιο mainstream κόμματα σε εκείνα της άκρας δεξιάς για να βρουν δικαίωση στις απόψεις τους σε σχέση π.χ. με τη μετανάστευση ή με τα ζητήματα της ασφάλειας«.

»Έτσι μπορεί μεν η άκρα δεξιά να μην συγκεντρώνει πολύ υψηλά εκλογικά σκορ σε σχέση με ομοειδή κόμματα στην Ευρώπη, το γεγονός όμως ότι σχεδόν όλα τα καθιερωμένα κόμματα υιοθετούν θέσεις της υποδηλώνει υποχώρηση των δημοκρατικών αξιών που συνιστά απειλή για τη δημοκρατία.

Η άκρα δεξιά στην Ελλάδα δεν έχει εκείνες τις φυσιογνωμίες, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, στα ηγετικά της κλιμάκια που θα μπορούσαν να ασκήσουν μεγαλύτερη εκλογική επιρροή, όπως αυτό συμβαίνει σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, διευκολύνοντας σε αυτές την αύξηση της εκλογικής της επιρροής.

Βεβαια, το γεγονός ότι στην Ελλάδα το χαρτί του λαϊκισμού το παίζει και η αριστερά, ακόμη και η πάλαι ποτέ ριζοσπαστική, δεν αποτελεί έναν καλό οιωνό για τη δημοκρατία: μπορεί να συγκρατείται σε μέτρια εκλογικά ποσοστά η εκλογική επιρροή της άκρας δεξιάς, συγκριτικά με εκείνα σε άλλες χώρες της ΕΕ, όμως οι ιδέες της έχουν μια μεγαλύτερη διείσδυση στην πολιτική και την κομματική αρένα».

Σύμφωνα με τα στοιχεία η άνοδος της Ακροδεξιάς έχει άμεση σχέση με το μεταναστευτικό, την οικονομική κρίση, και σειρά κοινωνικών ζητημάτων που τα παραδοσιακά κόμματα φαίνεται να αποτυγχάνουν ως προς την αντιμετώπισή τους…

«Δεν πρόκειται για εύκολα αντιμετωπίσιμα ζητήματα. Τα καθιερωμένα κόμματα καθυστέρησαν να τα εντοπίσουν καταρχάς. Μέχρι να συμβεί αυτό και να θεματοποιηθούν αυτά τα ζητήματα στην καθιερωμένη πολιτική σκηνή, η άκρα δεξιά, ιδίως στο μεταναστευτικό ζήτημα, είχα κατακτήσει τη λεγόμενη «θεματική αρμοδιότητα» εμφανιζόμενη στους εκλογείς ως η μόνη δύναμη που είναι κατάλληλη να το αντιμετωπίσει.

Οι αντιμεταναστευτικές θέσεις επιδοκιμάζονται από ένα τμήμα των εκλογέων, εκείνων προπάντων που νιώθουν απειλή, οικονομική και πολιτισμική, από την παρουσία των μεταναστών. Η άκρα δεξιά παροξύνει συνειδητά τα αισθήματα ξενοφοβίας αυξάνοντας την εχθρότητα εναντίον των «ξένων».

Σε ό,τι αφορά την οικονομική κρίση, η ύπαρξή της έδωσε στην άκρα δεξιά την ευκαιρία να ασκηθεί ακόμη περισσότερο στη λεγόμενη «απόδοση ευθύνης» (blame attribution), στο ποιος φταίει δηλαδή για την κρίση. Υπεραπλοποιώντας το ζήτημα της κρίσης και υποδεικνύοντας με τη χρήση ενός αιχμηρού και στοχοποιητικού λόγου όσους κατά τη γνώμη της ευθύνονται, δημιουργεί το πλαίσιο για την αύξηση της διαθεσιμότητας υπέρ των κομμάτων της δικής της κομματικής οικογένειας».

Για να επιστρέψουμε στην Ελλάδα. Στις δημοσκοπήσεις η επιλογή του «Κανένα» συγκεντρώνει μεγάλα ποσοστά. Πιστεύετε ότι υπάρχει η πιθανότητα ο «κανένας« να προέρχεται στο μέλλον από την Ακροδεξιά;

«Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να αποκλειστεί. Η επιλογή «Κανένας» γίνεται εξάλλου συχνά από κυνικούς ψηφοφόρους, οι οποίοι αποτελούν μια σταθερή δεξαμενή της άκρας δεξιάς. Βέβαια η επιλογή αυτή δεν υποδηλώνει απαραίτητα κυνισμό και μόνο, αλλά μπορεί πίσω από αυτήν να κρύβονται λιγότερα συναισθηματικά φορτισμένες εκδοχές του ελλείμματος πολιτικής εμπιστοσύνης και της πολιτικής δυσπιστίας.

Στάσεις και προσανατολισμοί που οδηγούν τους ψηφοφόρους σε πολιτική αδράνεια, αν συντηρηθούν επί μακρόν και δεν αντιστραφούν θα μπορούσαν να μετατραπούν σε μια κυνική στάση, η ύπαρξη της οποίας διευκολύνει την άνοδο της άκρας δεξιάς. Κάτι που επίσης θα πρέπει να μας απασχολήσει είναι η απάντηση «όλα αυτά δεν σημαίνουν τίποτα» που δίνεται από εκλογείς στις έρευνες κοινής γνώμης όσον αφορά τον ιδεολογικό προσανατολισμό τους βάσει της κλίμακας Αριστερά-Δεξιά.

Μερίδιο εκείνων που θεωρούν ότι οι ιδεολογικές διακρίσεις δεν έχουν νόημα πλέον δίνεται κυρίως από όσους φλερτάρουν με την άκρα δεξιά. Το γεγονός ότι αυτή η δεξαμενή μεγαλώνει, δείχνει επίσης τις υπάρχουσες διαθεσιμότητες υπέρ της αυτού του χώρου».